Nhân đọc “TỔNG QUAN VỀ NGHIỆP” của HT. Tuệ Sỹ – HT. Thích Như Điển; Cao Huy Thuần; Đỗ Hồng Ngọc; Trần Kiêm Đoàn; Vĩnh Hảo

Tác giả viết ngay từ chương đầu: “Từ karma nay đã trở thành một danh từ thời thượng trong thế giới phương Tây”. Vâng, đúng vậy! Nhưng vấn đề này không chỉ ở phương Tây mà cũng là một nan đề cả ở phương Đông. Khó có ai có cái nhìn sâu sắc và đầy đủ về Nghiệp như Hòa Thượng Tuệ Sỹ. Hòa Thượng đã dẫn độc giả đi từ những lý luận chặt chẽ của triết học Tây phương đến tận cùng ngõ ngách của các nền triết học, đạo học Ấn Độ Giáo – nơi mà người ta từng nói đến chữ karma trước khi đức Phật Thích Ca thị hiện. Rồi sau đó bước nhẹ nhàng vào giáo nghĩa Phật Giáo các bộ phái, Nghiệp Luận A-Tì-Đạt-Ma. Cuối sách tác giả kết luận: “Nghiệp quả và nghiệp lực như vậy, quả thật bất khả tư nghị”. Cấu trúc rành mạch khúc chiết, văn phong bác học hàn lâm nhưng lại dễ hiểu, tác giả đã rất thành công dắt người đọc đi khai mở những kho tàng trí tuệ lớn của nhân loại, từ Tây sang Đông. Bề rộng, chiều sâu, tầm cao, độ dày… của tác phẩm “Tổng Quan Về Nghiệp” này cũng quả thật là bất khả tư nghị vậy. | HT. Thích Như Điển (Đức quốc), Chánh thư ký Hội Đồng Hoằng Pháp.

Người học Phật đôi khi có chút khó khăn với sách tiếng Việt. Họ nói: gặp phải những vấn đề gai góc, phải đọc sách tiếng Pháp, tiếng Anh mới hiểu. Tiếng Việt khó diễn đạt tư tưởng, triết lý hơn các ngôn ngữ kia chăng? Văn phạm của ta kém chặt chẽ, mà triết lý thì cần phải chính xác? Có lẽ không phải chỉ vì ngữ pháp. Nhưng đúng là tham khảo sách tiếng Pháp, tiếng Anh thì hiểu rõ hơn.

Nhưng, chắc gì các học giả phương Tây hiểu đúng tinh tế trong ý Phật bằng sách của các bậc Thầy của tôi? Họ có cái đầu đáng kính mà ta phải học, nhưng có những vấn đề mà phải tu mới thực chứng. Nghiệp là vấn đề số một. Tôi phải đọc sách của các bậc Thầy của tôi trước, để chắc chắn rằng mình không bị dẫn đi sai đường.

Sách của Thầy Tuệ Sỹ cho tôi cái an tâm đó. Sách của Thầy là thầy của tôi. Thầy cho tôi cái hiểu biết mà tôi nghĩ là đúng. Đồng thời, Thầy thông tuệ cả hai luồng tư tưởng Đông Tây và nhất là cả cách diễn đạt rõ ràng, trong sáng, chặt chẽ mà ta thường khen ngợi khi đọc sách phương Tây. Thầy làm vẻ vang cho ngữ pháp tiếng Việt khi đi vào triết lý bí hiểm. Tôi có ánh sáng để mò mẫm vào một chữ mà cho đến nay tôi hiểu chưa ra. Chữ Nghiệp. | Cao Huy Thuần (Pháp).

Có hay không có nghiệp? Có hay không có tự ngã? Có hay không có thời gian? Có hay không có một linh hồn? Thật là những câu hỏi choáng váng! Ký ức được lưu trữ ở đâu để tạo thành nghiệp?

Khoa học não bộ trả lời: ở hippocampus (hồi hải mã) trong não, cùng với thể viền, lưu giữ ký ức, chịu trách nhiệm cả cảm xúc lẫn hành vi, nhờ nhu nhuyến của các synapse (điểm tiếp hợp thần kinh). Phật giáo không cho có cái gọi là tự ngã, tiểu ngã, đại ngã, linh hồn, nhưng tin có “Nghiệp mang theo” để “trả quả”. Cái gì mang nghiệp theo? Thần thức tái sinh, luân hồi? Rồi có cái gọi là thời gian để cho nghiệp vận hành không? Tính thể của thời gian là gì? Thời gian được tri giác bằng giác quan nào? Câu trả lời là, chính ta đã tạo ra thời gian cho mình. Tri giác về thời gian cũng là tri giác về sự chết.

Những câu hỏi nêu ra trong tác phẩm này có thể làm ta chới với mà lại cảm thấy mừng, vui. Chính trong ta đôi khi cũng gợi lên những câu hỏi như vậy mà không dám trả lời. May thay có Thầy Tuệ Sỹ, à không, có nhà thơ Tuệ Sỹ hóa giải giùm; bởi như Thầy nói ở đây (Phụ Luận I), chỉ có “Thơ dẫn kinh nghiệm vượt ra ngoài kinh nghiệm”.

Ta hỏi kiến nơi nào Cõi Tịnh
Ngoài hư không có dấu chim bay
Từ tiếng gọi màu đen đất khổ
Thắp tâm tư thay ánh mặt trời
(Tuệ Sỹ, Giấc mơ Trường Sơn).

Đỗ Hồng Ngọc, Việt Nam

Tác phẩm “Tổng Quan Về Nghiệp” của Hòa thượng Tuệ Sỹ là một tập đại thành hàn lâm mang tính thông tri và sử luận về nghiệp. Tác giả đã dày công nghiên cứu, tham khảo để chắt lọc những tinh hoa tư tưởng của “bách gia chư tử” xưa nay, Đông cũng như Tây, bên ngoài cũng như bên trong đạo Phật, thông qua trải nghiệm cũng như lý giải về nghiệp. Có nhiều thuật ngữ Phật học và Triết học khiến tác phẩm tương đối không dễ đọc; nhưng mặt khác, tính trung thực và giá trị nghiên cứu của tác phẩm càng được nâng cao.

Nguồn tư liệu về bản chất, ý nghĩa và sự vận hành của nghiệp đã được tham cứu và trưng dẫn trong tác phẩm nầy đạt tầm mức chuyên biệt và sâu rộng đáng tin cậy. Từ áo nghĩa lời Phật thuyết đến tuệ kiến của các luận sư, học giả và hành giả trong cả hai lĩnh vực nhân văn và khoa học đều được trình bày và lý giải đầy thuyết phục.

Ngoài nội dung uyên bác và phong phú, riêng về mặt chữ nghĩa, đọc tác phẩm “Tổng Quan Về Nghiệp” của Thầy Tuệ Sỹ tôi thật sự bị lôi cuốn bởi cảm tưởng như là đang theo dõi một Michelangelo văn bút vì chữ nghĩa của Thầy trong văn Việt cũng như văn dịch rất phong phú với nhiều góc cạnh tạo hình đẹp và sang như nhà điêu khắc ngôn ngữ.

Có quá nhiều thuật ngữ triết học, tôn giáo nói chung và Phật giáo nói riêng trong các ngoại ngữ như Anh, Pháp, Đức, Phạn, Hán… đã được chuyển ngữ sang tiếng Việt một cách đượm nghĩa và tài hoa. | Trần Kiêm Đoàn (Hoa Kỳ).

Hành giả đọc để có cái nhìn tường tận hơn vận-hành tế-vi của nghiệp, của ngã trong tiến trình tu đạo hầu giải trừ hoặc nghiệp, xả ly ngã chấp. Học giả cần như một kho văn liệu đồ sộ quý giá về nghiệp, về duyên khởi, về tự ngã, về a-lại-da tạng thức… được tích tập, tỉ giảo và diễn giải từ một trí tuệ thậm thâm, uyên bác. Và từ góc nhìn văn học, người ta có thể đọc tác phẩm này như đọc một du ký sử truyện, qua đó, Nghiệp, một chữ thật ngắn gọn đơn giản nhưng là cả một lộ đồ chỉ nam, đưa chân những Thiện Tài đồng tử đi đến tận những góc bể chân trời, cầu học với những đạo sĩ, triết gia, hiền giả, khoa học gia, bồ-tát… tự cổ chí kim, từ đông sang tây; từ duy thức môn đến tâm phân học; từ những triết thuyết cổ xưa đến cơ học lượng tử… không câu nào, đoạn nào trong sách mà không có điều để học, để khai mở tri thức, hay để bừng rạng lên trí tuệ giác ngộ trước biển nghiệp vô cùng của chúng sanh khắp hằng sa thế giới. Chỉ từ một chữ thôi, mà tóm thâu kim-cổ; chỉ từ một chữ thôi mà dàn trải tư tưởng của mấy ngàn năm lịch sử triết học và tôn giáo thế giới. Việc này, có thể nói, duy thầy Tuệ Sỹ mới làm được một cách thượng thừa như thế. | Vĩnh Hảo (California).

Nội dung sách

TỰA

PHẦN MỘT: NGHIỆP LUẬN NGOÀI PHẬT GIÁO

CHƯƠNG I: NGHIỆP PHỔ THÔNG – NGHIỆP KHOA HỌC

1. Nghiệp Đông nghiệp Tây
2. Nghiệp – Vật lý cổ điển
3. Nghiệp – Cơ học lượng tử
4. Tâm phân học và Khoa học não
   a. Ba tầng tâm thức
   b. Nghiệp: Vô thức tập thể
   c. Thiền và Não
   d. Đồng bộ não: Nhận thức không chủ thể
   e. Tư nghiệp: Ý chí tự do
   g. Ý thức: Tác nghiệp không tác giả

CHƯƠNG II: NGHIỆP TRONG TRIẾT HỌC-TÔN GIÁO ẤN ĐỘ

I. ẤN ĐỘ GIÁO

1. Veda – Upanishad
2. Tiền-Mīmāṃsā
3. Vedānta-Bhagavadgītā

II. LỤC SƯ NGOẠI ĐẠO

1. Pūraṇa Kassapa
2. Makkhali Gosāla
3. Ajita Kesakambala
4. Pakudha Kaccāyana
5. Nigaṇṭha Nātaputta
6. Sañjaya Belaṭṭhaputta

III. NI-KIỀN THÂN TỬ VÀ KỲ-NA GIÁO

PHẦN HAI: NGHIỆP LUẬN PHẬT GIÁO

CHƯƠNG III: CĂN BẢN GIÁO NGHĨA VÀ BỘ PHÁI

I. GIÁO NGHĨA A-HÀM – NIKĀYA

1. Phân biệt nghiệp báo
2. Nghiệp đen-trắng
3. Nghi vấn về thọ nghiệp
   a. Định và Bất định nghiệp
   b. Tà kiến không ác hành
   c. Tà kiến không diệu hành
   d. Quan điểm có ác hành
   e. Quan điểm có diệu hành
   g. Chánh kiến nghiệp báo
   h. Thuận thọ nghiệp
   i. Bốn hạng người
4. Bản chất nghiệp
   a. Nghiệp & Định mệnh
   b. Nghiệp & Vô ngã
   c. Đệ nhất thiện
   d. Nghiệp & Đệ nhất nghĩa Không

II. BỘ PHÁI LUẬN THUYẾT NGHIỆP

1. Tổng quan các bộ phái
2. Nhiếp nghĩa luận
3. Luận sự (Kathāvatthu)
4. Dị bộ
5. Xá-lợi-phất A-tì-đàm
6. Thành thật luận

PHẦN BA: NGHIỆP LUẬN A-TÌ-ĐẠT-MA

CHƯƠNG IV: THỂ TÍNH CỦA NGHIỆP

I. BIỂU SẮC – BIỂU NGHIỆP

1. Một nghiệp hay hai nghiệp
2. Thân-ngữ biểu

II. VÔ BIỂU SẮC – VÔ BIỂU NGHIỆP

1. Vô biểu trong các luận thư
2. Phước tăng trưởng
3. Mệnh lệnh sát sanh
4. Giới như bờ đê

III. PHÁT KHỞI VÀ TỒN TẠI

1. Hai động lực
2. Tồn tại và hủy

CHƯƠNG V: LUẬT NGHI VÀ NGHIỆP ĐẠO

I. BIỆT GIẢI THOÁT LUẬT NGHI

1. Luật nghi – Vô biểu sắc
2. Biệt giải thoát luật nghi
3. Thọ giới và đắc giới
4. Căn bản nghiệp đạo
5. Trụ luật nghi
6. Giới tùy tâm chuyển

II. BẤT LUẬT NGHI VÀ XỬ TRUNG LUẬT NGHI

1. Bất thiện nghiệp đạo
2. Bất luật nghi
3. Vô biểu xử trung

CHƯƠNG VI: NGHIỆP VÀ NGHIỆP QUẢ

SINH TỬ LƯU CHUYỂN

1. Nghiệp – Duyên khởi chi
2. Nghiệp tích lũy
3. Nghiệp dị thục
4. Cộng nghiệp

PHỤ LUẬN
PHỤ LUẬN I: KÝ ỨC VÀ NGHIỆP

I. KÝ ỨC VÀ THỜI GIAN

1. Tri giác thời gian
2. Tam thế thực hữu
3. Thời gian và ký ức

II. CHỦ THỂ LUÂN HỒI

1. Ký ức và tự ngã
2. Quá trình huân tập tự ngã: Ba loại tập khí
3. Chủng tử – Chuỗi tương tục

PHỤ LUẬN II: GIỚI THIỆU
“ĐẠI THỪA THÀNH NGHIỆP LUẬN”

1. Vấn đề dẫn khởi
2. Phê phán biểu nghiệp
3. Nghiệp và nghiệp quả

PHỤ LỤC VĂN BẢN
大乘成業論 ĐẠI THỪA THÀNH NGHIỆP LUẬN
TIẾT I. TỔNG THUYẾT
TIẾT II. BIỂU
I. HỮU BỘ TÌ-BÀ-SA

1. Quan điểm
2. Phê bình
3. Kinh bộ

II. ĐỘC TỬ BỘ VÀ CHÁNH LƯỢNG BỘ

1. Quan điểm
2. Phê bình

III. NHẬT XUẤT LUẬN GIẢ

1. Quan điểm
2. Phê bình

TIẾT III. VÔ BIỂU

TIẾT IV. NGHIỆP QUẢ TRONG BA THỜI

TIẾT V. PHÁP BẤT THẤT

I. TÌ-BÀ-SA

1. Quan điểm
2. Phê bình

II. KINH BỘ

1. Quan điểm
2. Biện minh

TIẾT VI. KẾT SANH TƯƠNG TỤC

I. VÔ TÂM ĐỊNH

1. Nạn vấn
2. Kinh bộ sư
3. Sắc tâm chủng tử

II. HỮU TÂM LUẬN

1. Hữu tâm vị
2. Ý thức

TIẾT VII. SINH TỬ LƯU CHUYỂN

I. DỊ THỤC THỨC

1. Vi tế tâm
2. Chứng lý thức dị thục
3. Dị danh của dị thục
4. Sở duyên và hành tướng
5. Mật ý thuyết

II. A-LẠI-DA

1. A-lại-da và sáu thức
2. A-lại-da và Tự ngã

TIẾT VIII. BA NGHIỆP
QUAN ĐIỂM CỦA THẾ THÂN
THAM KHẢO
NGỮ VỰNG Sanskrit, Tây tạng, Việt
SÁCH DẪN / INDEX

Vasubandhu
Karmasiddhiprakaraṇa

slob dpon dByig gnyen
las grub pa’i rab tu byed pa

大乘成業論
世親菩薩造
大唐三藏法師玄奘奉詔譯

Đại Thừa Thành Nghiệp Luận

Thế Thân Bồ-tát tạo
Đại Đường Tam tạng Pháp sư Huyền Trang
phụng chiếu dịch

Việt dịch & chú giải:
Tuệ Sỹ – Tâm Nhãn

—————————

NGUỒN CHÍNH

Tạng dịch:

Las grub pa’i rab tu byed pa (Karmasiddhiprakaraṇa) – Tác giả: dByig gnyen. Dịch giả: Viśuddhasiṃha, Devendrarakta. Duyệt sách: dPal brTsegs. sDe-dge. [shi] 134b² – 145a⁶ PDF.vol. 136. 270²-289⁶. Thư viện Đại học Ōtani-Nhật bản. Tohoku No 4062. – Peking: Sems tsam vi. No 5563, 156^a-168^b. PDF. vol. 113.

Las grub pa’i bshad pa (Karmasiddhi-ṭīkā) – Chú sớ: bLo bzang ngan tshul (Sumatiśīla: Thiện Huệ Giới). Dịch giả: Viśuddhasiṃha, Devendrarakṣita. Duyệt sách: dPal brTsegs. sDe-dge. [hi] 63b¹-102a⁵. PDF. vol. 138.126¹-203⁵.203. Tohoku, No. 4071. – Peking: Sems tsam vi. No 5572. 69^a-117^b. PDF. vol.114. Thư viện Đại học Ōtani-Nhật bản.

Hán Dịch:

大乘成業論 – 世親菩薩造 – 大唐三藏法師玄奘奉　詔譯. Đại thừa Thành nghiệp luận – Thế Thân Bồ-tát tạo – Đại Đường Tam tạng Pháp sư Huyền Trang phụng chiếu dịch. Đại chánh tập 31 Số hiệu 1609, tr. 781a22-786b14.

業成就論 – 天親菩薩造 – 元魏天竺三藏毘目智仙譯 Nghiệp thành tựu luận – Thiên Thân Bồ-tát tạo – Nguyên Ngụy Thiên Trúc Tam tạng Tì-mục-trí-tiên (Vimokṣaprajñā-ṛṣi) – Đại chánh tập 31 Số hiệu 1608, tr.777b21-781a21.

NGUỒN THAM KHẢO

Le Traité de l’Acte de Vasubandhu – Karmasiddhiprakaraṇa. Étienne Lamotte. Imp. Sainte Catherine, 1936

Karmasiddhiprakaraṇa – The Treatise on Action by Vasubandhu. French translation by Étienne Lamotte. Englisch Translation by Leo M. Pruden. Asian Humanities Press 1987.

山口益 世親の成業論 – 善慧戒の註釈による原典的解明 – 法蔵館, 1951